هما بی بی صولت قشقایی در گذشت
بنا به تقاضای متعدد دوستداران شعر وادب و محبوبیت استاد داوود حسن آقایی در بین علاقه مندان شعر وادبیات وموسیقی قشقایی ،تصمیم گرفتیم جهت معرفی بیشتر با ایشان گفتگویی داشته باشیم ،در ابتدای راه نمی دانستم به علت مشغله کاری وضیق وقت آیا بپذیرند یا خیر ،آیا حاضر خواهند شد با جوانی از ایل قشقایی که در حوزه‌ی شعر و ادبیات هنوز در ابتدای راه است و شاگرد کوچکی بیش نیست ، مصاحبه کنند یا خیر؟
اما وقتی اولین بار ازایشان پرسیدم که مایل هستیم در حوزه شعر وادبیات با شما گفتگویی داشته باشیم، با حسن خلق و صبورانه به تمام سوالاتم پاسخ دادند.
و این سعادت نصیبمان شد که با ایشان گفتگویی داشته باشیم در حوزه شعر و ادبیات تورکی قشقایی .
گرچه سوالات بیشمار بود اما به علت ضیق وقت ، به مهمترین سوالات اکتفا کردیم تا جوانان وعلاقه مندان به شعر و ادبیات تورکی مختصری با دیدگاههای استاد حسن آقایی آشنا شوند.
امید آنکه علاقه‌مندان و چهره های شاخص ادبی در حوزه تورکی قشقایی ،قدر چنین بزرگانی را بدانند و به گفتگوهایی جامع تر وتخصصی تر بپردازند تا از تجربه وتخصص اساتید حوزه شعر و ادبیات تورکی قشقایی بیشتر بهره بگیریم.
در ادامه، این گفتگوی ارزشمند تقدیم حضورتان می گردد.
خانم شاملو: سلام وعرض ادب در خدمت یکی از شاعران ونویسندگان ارزشمند ومحبوب کشور”استاد داوود حسن آقایی “هستیم.
ایشان اصالتا تورک قشقایی هستند.
خیلی متشکریم از اینکه قبول دعوت فرمودید .
در صورت امکان خودتان را برای مخاطبین ما معرفی فرمایید؟
استاد حسن آقایی : سلام وعرض ادب ،من داوود حسن آقائی کشکولی هستم قبلا آموزگار بودم.
خانم شاملو: از چه زمانی بطور تخصصی وارد حوزه شعر وادبیات شدید؟
استاد داودحسن آقایی : خیلی جوان بودم سالها پیش در حدود سال ۱۳۴۵ و در سال ۶۹ اولین رمانم بنام”ظلمت”چاپ شد.
خانم شاملو: در واقع “رمان ظلمت” اولین رمان قشقایی محسوب میشود چون تا آن زمان از قشقایی ها کسی چنین رمانی ننوشته بود وبا استقبال خوبی روبروشد، درسته؟
استاد داوود حسن آقایی: بله
خانم شاملو: رمان”ظلمت” آیا برگرفته از واقعیت زندگی بانویی بنام ظلمت است ؟ یا نه ،ظلمت فقط رمانی است که خواسته واقعیت هایی را از زبان بانویی بنام ظلمت به مخاطب منتقل کند؟
استاد داود حسن آقایی :چارچوب رمان حقیقت دارد سرگذشتی است که در زمان گذشتگان اتفاق افتاده که من از مرحوم پدرم شنیدم ولی به آن رنگ و فضا داده شده که به هنر نویسنده بستگی دارد. ظلمت که اسم اصلی آن “نورباران”است از طایفه دره شوری ایل قشقایی بوده.
خانم شاملو: نوشتن این رمان چقدر طول کشید؟
استاد داود حسن آقایی : تقریبا یکسال
خانم شاملو: در چه قالبهایی بیشتر شعر سرودید؟ و آیا فقط به زبان تورکی قشقایی شعر سرودید یا زبان فارسی هم کارکردید؟
استاد داود حسن آقایی : در همه قالبها بیشتر در غزل و ترکیب بند بله شعر فارسی هم میگم. اغلب در دنیای مجازی مخصوصا در استوری میگذارم هم اشعار ترکی و هم فارسی را.
خانم شاملو: از اشعارتون آیا تاکنون چاپ شدند یا چه آثاری دردست چاپ دارید؟
استاد داودحسن آقایی : در حال حاضر اولین رمان را هم به زبان ترکی قشقائی آماده چاپ دارم ولی بعلت گرانی چاپ فعلا آماده گذاشته شده
اشعارم هنوز چاپ نشده بعلت قولی که داده ام.
خانم شاملو: ان شاءالله مشکلات مرتفع شود و بتوانید اولین رمان به زبان تورکی قشقایی را چاپ کنید تا علاقه مندان به آثار شما بتوانند تهیه کنند وبهره مند شوند.
امکان دارد که در آینده ای نزدیک چاپ شود ؟
استاد داود خان حسن آقایی: ان شاءالله
چون صفحات کتاب زیاد است و بعلت گرانی چاپ قیمت کتاب هم گران می شود ،با در نظر گرفتن وضع اقتصادی مردم از چاپ خودداری می‌کنم .
بلی امکان زیاد دارد که بزودی چاپ شود.
خانم شاملو:آیا دلیل خاصی هست برای نامگذاری رمان به این اسم؟
آیا “حیاسلطان” قهرمان رمان شماست؟
استاد داود حسن آقایی : بلی “حیاسلطان” اسم دختری است که قهرمان و پرسوناژ اصلی کتاب است.چار چوب این داستان هم در زمان گذشته در طایفه کشکولی اتفاق افتاده است.
خانم شاملو: رمان “حیاسلطان” در چند صفحه نوشته شده وچقدر زمان صرف شده برای خلق چنین رمان ارزشمندی؟
استاد داود حسن آقایی : رمان حیاسلطان در۷۳۶ صفحه نوشته شده و برای نوشتنش تقریبا دوسال و اندی زمان صرف شده.
خانم شاملو: نظر جنابعالی در مورد شعر وادبیات تورکی قشقایی چیست؟
استاد داود حسن آقایی : در حقیقت ادبیات ترکی ما بهترین ادبیات است به شرطی که هر چیزی را بنام شعر انتشار ندهیم .
ببینید ما باید به زبانی شعر ترکی را بگوئیم که زبان مادری ما بوده زبانی که گذشتگان ما با آن صحبت می کردند نه با کلماتی که به دیگر لهجه های ترکی تعلق دارد متاسفانه بعضی شاعران ما اصرار عجیبی دارند که از دیگر لهجه ها و کلماتی استفاده کنند که مربوط به زبانی که گذشتگان ما صحبت میکردند نیست شاید اینگونه اشعار را امتیازی برای خود میدانند در صورتیکه زبان قشقائی ( البته زبانی که پنجاه سال قبل صحبت میکردند ) نه زبان امروزی که آمیخته ای از ترکی و فارسی است ، یکی از لهجه های ۲۴ گانه قوم اوغوز است که به لهجه ( خاقانی ) مشهور است .
خانم شاملو: در حال حاضر برای نسل جوان و شاعر وعلاقه مندان به زبان وادبیات قشقایی چه توصیه ای دارید؟
استاد داود حسن آقایی : توصیه من این است که زبان یکی از ارکان اصلی فرهنگ یک قوم است باید در نگهداری آن احساس مسئولیت کنیم سعی کنیم که ترکی خالص صحبت کنیم برای مثال یکی چند روز پیش با من صحبت میکرد اینطور حرف میزد
( یکی دو روز پیش گئدیم )
قضاوت بفرمائید این زبان ترکی هست ؟
خیلی عذر میخام اگر این کلمه را بکار میبرم ( افتضاح ) است .
من دیگر به بقیه سخنانش گوش ندادم و از کنارش عبور کردم.
یا اعداد را اصلا به ترکی ادا نمی‌کنیم اصلا بعضی از جوانان ما اعداد را به ترکی بلد نیستند.
من در رمان”حیاسلطان” تصویرهائی بوجود آوردم که ویراستار دومم جناب آقای رزاقی تعجب میکردند، در صورت موافقت میتوانم شماره تلفن آن را که یک تورک زنجانی است بدهم با او تماس بگیرید و در باره چگونگی کتاب از او سئوال کنید.
مقصود من از این موضوعی که گفتم این است که من با همین زبان و کلمات ترکی خودمان جملاتی ساختم که باعث تحسین این ویراستار که دو سال روی کتاب کار میکرد گردیده .
خانم شاملو: اشاره فرمودید به دومین ویراستارتان که جناب آقای رزاقی هستند. با این احتساب دوبار ویراستاری انجام شده در اینخصوص توضیح می فرمایید؟
استاد داود حسن آقایی: ابتدا جناب آقای عوض الله صفری کشکولی از شاعران خوب قشقایی ،ویراستاری مختصری کردند و پس از آن ،جناب آقای رزاقی به مدت دوسال کل رمان را ویراستاری کردند و کم کم روی رمان کار کردند بدون آنکه درکلیات کتاب دستی ببرندیا از لحاظ جمله بندی تغییراتی دهند.
خانم شاملو:چه کتابهایی را میشود جهت آشنایی اصولی با قواعد شعر تورکی قشقایی مرجع قرارداد؟
استاد داوودحسن آقایی : از کتابها در قشقائی که نداریم به گمان من از اشعار ترکی استاد شهریار و فضولی استفاده شود بد نیست .
خانم شاملو: ” نقد” در بین برخی شاعران کمتر پرداخته می شود یا هنوز فرهنگسازی نشده دلیل چیست؟
استاد داود حسن آقایی : این که فرهنگسازی نشده دو دلیل دارد.
یکی اینکه راهنما و آموزگار نداشتند .
دوم اینکه تا حالا
قطعه های ادبی به زبان تورکی
ندیدند .
خانم شاملو: باتوجه به اینکه برخی جوانان علاقه به شعر نو تورکی دارند،نظر حضرتعالی در مورد شعر نو تورکی چیست؟
استاد داود حسن آقایی : جوانان ما خدا را شکر خیلی به شعر تورکی علاقه دارند اما با زبان ترکی به گمان من میشود قطعه های ادبی زیبایی ساخت ولی با شعر نو موافق نیستم .
شعر نو نمیتواند بر احساس خواننده یا شنونده اثر بگذارد .
جوانان را باید بطوریکه توی ذهنشان نزنیم راهنمائی کرد.
خانم شاملو: آینده ادبیات و شعر تورکی قشقابی را چگونه می بینید؟
استاد داود حسن آقایی : آینده زبان را اگر اینگونه ادامه یابد حقیقتا خوب نمی بینم .ولی ادبیات با علاقه ای که جوانان دارند خوب است .
خانم شاملو :بنظر شما علت اینکه برخی شعرها تازگی ندارد و به اصطلاح کهنه می شود، چیست؟ و دلیل تازگی برخی شعرها حتی با وجود گذشت چندین قرن چیست؟
استاد داوودحسن آقایی : شعرهائی که روی احساس شنونده اثر می‌گذارد هیچوقت کهنه نمی شود و برای خواننده یا شنونده همشه تازه است شعرهائی که باصطلاح انگشت رو رگ حساس شنونده یا خواننده می گذارد همیشه تازه است ولی اشعاری که مورد توجه شنونده یا خواننده قرار نمی گیرد از همان اول کهنه است.
خانم شاملو:به نظر شما کدام شاعر یا شاعران قشقایی در اوج قرار دارند و در شکل گیری شخصیت شعری شما تاثیر گذاشته اند.؟
استاد داود حسن آقایی : سوال کردید کدام شاعر در اوج است بنظر من هر شاعری در جای خود در اوج است.
یوسفعلی بیگ عاشق بوده او تمام زیبائیهای جهان را در وجود سلطان می دیده وشعرهای عاشقانه اش چون از دل برخاسته بهتر بر دل می‌نشیند.
ولی ماذون عارف بوده و شعرهای عارفانه اش گفتن نداره یوسف با واژه ها ساده و بی ریا بازی کرده ولی در کلمات ماذون عمق است او مانند غواصی که مروارید را از عمق دریا بیرون میاورد کلمات را از عمق احساس بیرون می‌کشد و ردیف میکند.
همه شاعران ما در کار خود استادند مانند غول‌اوروج که قدیمی ترین شاعر است و دیگران مانند بیات ووووو
خانم شاملو:شاعران و خوانندگان شعرهای شما اعتقاد دارند که اصطلاحات و ترکیبات فارسی در شعر شما زیاد بکار رفته درصورت امکان، علت آن را بفرمائید؟ آیا می توان نتیجه گیری کرد که شعر ماذون بر روی شعر شما اثرگذار بوده؟ چون این انتقاد بر ماذون هم گرفته می شود؟
استاد داود حسن آقایی : ما سالها و مدت هاست که با زبان فارسی همسایه هستیم شاعر با کلام منظوم سرو کار دارد و این همسایه گاهی ناخواسته قدم در حیاط ما می گذارد بدین معنی که شاعر در جاهائی راهش بند می شود ناچار است که کوره راهی از کنار راه اصلی پیدا کند و خود را از تنگنا در آورد تا بتواند قدمی جلوتر بگذارد و از نزدیکترین کوره راه خود را بیرون می کشد این زبان فارسی که ما از بدو کودکی با او سرکار داریم همان کوره راه است اما بشرطی که ما دو کلمه فارسی داریم یکی مصطلح و دیگری مهجور .
کلمه مصطلح آن است که روزانه از زبان هر خاص وعام یا عارف و عامی جاری میشود و ما زیاد می شنویم.
این جور کلمه گاه گاهی در وقت ناچاری در شعر ترکی جا خوش میکند.
اما کلمه مهجور کلمه ای است خیلی ادبی و سنگین که کم در گفتگوی روزانه ادا میشود اگر آن کلمه ها در شعر ترکی پیدا شود دیگر جایز نیست .
خیلی از شاعران در اشعارشان کلمات فارسی جز ماذون بوده شما اشعار فضولی ، اشعار ترکی نظامی گنجوی وو هم بوده البته باید حتی المقدور باید سعی شود که که از کلمات فارسی استفاده نشود.
خانم شاملو: اگر امکان داره لطف کنید بیشتر در مورد شعر تورکی وقالبهای مرسوم آن راهنمایی فرمایید؟
استاد داود حسن آقایی : قالبهای شعری تورکی زیاد است. یکی از مرسوم ترین آن ( آسانک ) است که هفت هجائیه که بیشتر در ایل رواج داشته .
بعدیش گرایلی است یا ردیف که خیلی در ایل رواج دارد ما مانند آذربایجانیها مقامات نداریم و خوانندگان ما بیشتر از اشعاری استفاده میکنند که دارای هجاهای کمتر باشد وگرنه اشعاز ۱۸ تا ۲۰ هجائی هم در ترکی داریم عزل و قصیده و ترکیب بند هم مانند اشعار فارسی در ترکی موجو د است که بعضی از اشعار من با هجاهای بالا است و یا ترکیب بند و ترجیح بند البته من از صنعت مستزاد که یک نوع قالبی است در فارسی در ترکی استفاده کرده ام.
خانم شاملو: با توجه به اهمیت فضای مجازی و نشر وگسترش ارتباطات ادبی، در فضای مجازی ، یک معضل اخلاقی بنام سرقت ادبی نیز افزایش یافته ، بارها مشاهده شده اشعار شاعران بدون اجازه شاعر منتشر میشود وحتی بنام شخص دیگری معرفی می شودنظر حضرتعالی درخصوص سرقت ادبی چیست؟
چگونه میتوان از سرقت ادبی آثار جلوگیری کرد؟
استاد داود حسن آقایی : سرقت ، سرقت است چه ادبی چه غیر ادبی . هرکس چنین کاری کند با آبرو و شخصیت خود بازی کرده .
تضمین جدا است ، سرقت چیز دیگر .
تضمین این است که یک شاعری شعر شاعر دیگری توجهش را جلب کرده یک سطر از شعر آن شاعر را می‌گیرد در قالب دیگر وزن دیگر نظر خودرا راجع به منظور آن شعر می‌سراید .
مانند شعر محبت که من سروده ام .
یک شاعر قفقازی شعری سروده با مطلع
( محبت بیر بلا شی دیر ، گرفتار اولمایان بیلمز)
من با گذاشتن آن شعر در “گیومه” که علامت این است که این مصرع از شاعری دیگر است من محبت را از نظر خود در قالب دیگری سروده ام .
این یعنی تضمین .
اما سرقت این است که اثر متعلق به دیگری را به اسم خود منتشر کردن .
تازگیها چیز دیگری در عده ای از شاعران ما رسم شده سرقت ( قافیه) عین قافیه هائی که شاعری در شعری بکار برده را یکی یکی در شعر خود بکار می برند .
هنر شاعر پیدا کردن کلمات هم قافیه است نه سرقت قافیه
موضوع دیگری این است که جمله هر مصرع شعر هم باید موزون و روان نوشته شود نه جمله ای را روایتی نوشتن فقط یک دوکلمه هم قافیه در آخر هر مصرع نهادن .
اصل شاعرانه نوشتن مصرع است که بر احساس خواننده یا شنونده اثر می‌گذارد .
بنظر من آنکه قدم در دنیای قلم گذاشت باید خیلی موارد را رعایت کند که بر شخصیتش در جامعه اثر بد نگذارد .
خانم شاملو : یک آسیب در خوانندگان دیده می شود وآن رعایت نکردن امانتداری در نام بردن از اسم شاعر و همچنین عدم تلفظ درست و رعایت نکردن قواعد شعری است در خوانندگی است، نظر حضرتعالی دراین خصوص چیست؟
استاد داود حسن آقایی: بدترین عذاب برای یک شاعر این است که بشنود و ببیند که خواننده ای شعر اورا غلط ( اشتباه ) می خواند چون شنونده سست بودن و قضاوت در باره چگونگی آن شعر را به حساب شاعر می‌گذارد نه خواننده یا شعری را از شاعری می‌گیرند برای خواندن ولی بدلخواه خود چیزهائی در حین خواندن به آن اضافه میکنند .
این بدترین شکنجه برای شاعر است یا اصلا علاوه بر آنکه اشتباه و ازخود در آن اضافه میکنند بدون اینکه اجازه ای از صاحب اثر بگیرند اجرا میکنند،
بنظرم جوانان هنوز براین قانون پی نبرده اند که اگر اثری را بدون ذکر نام صاحب اثر بخوانند یا فیلم بسازند یا کاری روی ان کنند اگر صاحب اثر شاکی شود پیگرد قانونی دارد .
موضوع دیگر لازم به توضیح است که عده ای با زور بدون آنکه قریحه و یا ذوق شاعری داشته باشند با زور میخان شاعر بشوند چیزهائی بنام شعر در فضای مجازی می‌گذارند که آدم با خواندن آن تعجب میکند .
واما درباره این موضوع که پرسیده اید اسم یا تخلص شاعر را اعلان میکنند .
این ظلمی است مزید بر ظلمهای دیگر بر شاعر .
شعری که شمای خواننده بدون اجازه با تلفظ نادرست میخوانید اقلا بیتی که تخلص شاعر در آن است را بخوانید تا اگر شعر خوب است یا بد و شنونده در باره آن قضاوت میکند شاعرش را بشناسند.
روزی که من شعر ( تک آقاج ) را می‌سرودم چنان سکوتی گنگ در مورد ادبیات بر جامعه ایلیمان حکمفرما بود که کسی در مورد شعر و موسیقی لب تکان نمیداد اول انقلاب بود و جوّ انقلابی بودن چنان حاکم بود که نفس کسی در نمیامد وقتی کاست”تک آقاج” من همراه با ستار “ابراهیم خان کهندل پور” بر دلهای افسرده و پژمرده افراد ایل اثر گذاشت که مصداق شعر معروف:
“دیدار یار غائب دانی چه ذوق دارد
چون ابر در بیابان ، بر تشنه ای ببارد”
این دیکلمه همراه موسیقی چنان بر دل افراد ایل نشست که تحولی در میان جوانان ایجاد کرد .
با کاستهای شعر من که پی در پی در میامد و منتشر میشد نظر جوانان و نو جوانان را از کلیپهائی که از خوانندگان از خارج میامد بطرف فرهنگ مادری معطوف کرد که بعد از برگزاری جشنواره گچساران در سال ۷۲ و آهنگهای مرحومان گرگین پورها و مرحوم عمو زاده ام محمود اسکندری و ابراهیم کهندل پور شور ادبیات را در میان جوانان ایل بر پا کرد که نتیجه آن شد که نوازندگان خوب شاعران خوب درایل بوجود آید .
این شاعرانی که آلان در ایل وجود دارند در ابتدای فعالیتشان، اغلب می آمدند پیش من و من با راهنمائیها و تشویق آنهارا به ادامه کار توصیه می کردم .
خانم شاملو: میتوان گفت اگر کاست تک آقاج شما نبود این جوشش ادبی و هنری در قشقایی دیده نمی شد ویا شاید همچنان در سکوت بود.
شما با شعر تک آقاج خود در برهه ای از زمان که سکوتی تلخ بر موسیقی قشقایی سایه افکنده بود سکوتی را شکستید که اگر نمی شکست موسیقی و شعر قشقایی فراموش می شد یا ادامه پیدا نمیکرد.
خانم شاملو: کدام یک ازآثار خود را دوست دارید یا اگر بگویند استاد حسن آقایی به آن اثر بیشتر معروفند کدام اثر می باشد؟
البته شعر محبت شما را بیشتر از اشعار شما شنیده ایم ،آیا شعر محبت آن شعری یا اثری است که بیشتر شناخته شده است یا رمان ظلمت یا آثار دیگر؟
استاد داود حسن آقایی : من تقریبا با شعر”تک آقاج” و کتاب “ظلمت” توٲمان به جامعه ایلی معرفی شدم.
البته شعر محبت هم خیلی در ایل نظر افراد مخصوصا جوانان را جلب کرد.
خانم شاملو: در پایان اگر صحبتی با مخاطبین ما دارید بفرمایید.
استاد داود حسن آقایی : در خاتمه سخنم این است که متاسفانه در ایل آنها که از نظر اقتصادی دستشان به دهنشان می رسد نویسنده هارا در چاپ کتابهایشان پشتیبانی نمی‌کنند من زندگیم پراز فراز و نشیب بود چند سال در اردوی خان در مبارزه مدت هفت سال تبعید در مازندران .
من اگر پشتیبان داشتم چندین کتاب رمان باید مینوشتم چون ایل ما مانند دیگ دست نخورده ای پر از سوژه است و می توان رمانهای زیادی نوشت مانند رمان ظلمت که مورد استقبال همه افراد ایل قرار گرفت .
ویراستار کتاب”حیاسلطان” آقای رزاقی می گفتند:
فلانی تو با این قلم قوی و استادی که در فضاسازی و تصویر پردازی داری باید در طول عمرت چندین رمان می نوشتی او نمیدانست بنا به مثل معروف خجالت عروس از بی چادریه .
عیب ایل ما این است که ساپورت کن نداریم .
خانم شاملو: به عنوان حسن ختام این مصاحبه یکی از شعرهای خودتون رو برای مخاطبین ما بخوانید.
استاد داود حسن آقایی :
یاشیل گؤزونگ گؤرنده من گؤزل مستی الست اولدوم
شمع اوزونگه باخاندا من گبری آتش پرست اولدوم
سنی گؤرن گو٘ندن بللی خادم اولدوم بتخانایا
دؤندوم دین و ایمانیمدان کافری بت پرست اولدوم
دؤندرمه اوزونگی مندن قووی تا ائدم عبادتینگ
گو٘ل اوزونگی گؤرنده من گؤزل صورت پرست اولدوم
داوود می پرست دیر و سن ساقی سیمین بدن
گورنده او گوزلرینگی باده سیز مستی مست اولدوم
خانم شاملو: از اینکه وقت گرانبهای خود را در اختیار ما گذاشتید و صبورانه به سوالات ما پاسخ دادید بی نهایت سپاسگزاریم.
ان شاالله هر چه زودتر شاهد چاپ آثار ارزشمندتان باشیم تا در اختیار علاقه مندان و جامعه ادبی ودوستداران فرهنگ وادب این سرزمین قرار گیرد.
استاد داود حسن آقایی:
از زحماتتان بابت این مصاحبه صمیمانه سپاسگزارم.
موفق وموْید باشید.
مصاحبه گر: شاملو
تاریخ مصاحبه : ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱
چه یاخچی و ده‌یرلی بیر موصاحیبه‌یدی،تارێ سیزی و داوودخانی قاشقایی اۆچۆن ساخلادسین.