هما بی بی صولت قشقایی در گذشت
دوازدهمین جشنواره موسیقی نواحی یا تمرکز بر «منظومه خوانی» با محوریت تغزل در شهر کرمان برگزار شد، همانطور که همگان می دانند منظومه خوانی از تاریخ پیش از اسلام در ایران مرسوم بوده است در واقع می توان گفت منظومه خوانی یکی از راههای انتقال فرهنگ ازگذشته به آینده و از نسلی به نسلی دیگر بوده، منظومه خوانان در طول تاریخ همواره روایتهای منظوم و منثور خود را به شکل نقالی یا به صورت شفاهی سینه به سینه بیان می کردند، بسیاری از روایت های منظومه ای نقالان در ایران برگرفته از شاهنامه فردوسی است ، بسیاری از منظومه خوانان در قالب شعر و نثر و موسیقی مباحث اخلاقی تربیتی و آموزشی را برای مردم بازگو می کردند در عصر حاضر به دلیل گسترش شبکه مجازی و رسانه ها این میراث فرهنگی ممکن است دستخوش تغییر و یا دچار فراموشی شود بنابریان برای حفظ و صیانت از آن باید تلاش کرد، رویکرد جشنواره موسیقی نواحی به منظومه خوانی و ضرورت توجه به این میراث فرهنگی را با «دامون شش بلوکی » نوازنده و پژوهشگر موسیقی نواحی به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
منظور از منظومه خوانی که محور جشنواره موسیقی اقوام را تشکیل می دهد، چیست؟
منظومه خوانی؛ منظومه همانطور که از نامش پیداست یک قالب نظم و شعری دارد و وقتی خوانش در کنارمنظومه می آید جنبه موسیقیایی پیدا می کند جنبه موسیقیایی وقتی پیدا می کند یک راوی و موزیسن را هم در خود دارد؛ در مناطق مختلف ایران به خصوص در میان اقوام ترک که عاشق ها را دارند یک رپرتوار ویژه از منظومه های داستانی کهن وجود دارد که تاریخچه طولانی و بلند دارند، در حوزه ترکان «عاشق ها» عمدتا منظومه هایی مثل «کوراوغلو»،« غریب و صنم» و« محمود و نگار» را می خوانند، ساختمان داستانی این منظومه ها درایل قشقایی یکی است، ولی درهر کدام از اقوام ترک با یک ساز یا ساز مشترک نواخته می شوند اما آنچه مهم است این است که در هر منطقه به شیوه های خاصی ارایه می شوند و نگاه ویژه ای به آن دارند، با اینکه ساختار اصلی داستان یکی است اما ارایه داستانی و موسیقیایی آنها متفاوت است و به این شکل است که در مرحله اول عاشق بخشی از داستان منظومه را نقل می کند و بعدش با زبان موسیقی بخشی از شعر که دارای وزن هست را می خواند و با ساز ارایه می دهد؛ یکی از نکات مهم در این حوزه غیر از طبقه بندی اقوام مناطق مختلف انسان محوری این موضوع است، چون هر عاشق بسته به توانمندی های خودش هم در ارایه موسیقی و ارایه داستان تزئینات خودش را انجام می دهد که به تبحر آن عاشق ارایه می شود.
ضرورت پرداختن به منطومه خوانی در جشنواره موسیقی اقوام چیست؟
منظومه خوانی یک مبحث خیلی گسترده ای است که باید به آن در جشنواره ای مثل موسیقی نواحی پرداخته شود، در منظومه خوانی موضوعاتی مثل موسیقی، ادبیات، حرکت های راوی با هم و درکنار دارد، منظومه خوانی گستره زیادی در موسیقی ایران دارد،همه عاشق ها در اقوام ترک زبان ایران از آذربایجان، ترکمن قشقایی، شاهسون و خلج منظومه خوانی دارند و اقوام دیگری مثل فارس ها، بلوچ ها و کردها منظومه خوانی را در رپرتوارهای مختلف دارند.
با توجه به اینکه منظومه خوانی دارای تنوع بسیاری است و در هر قوم به شکلی روایت می شود، ایا این منظومه ها ریشه مشترکی هم دارند؟
منظومه خوانی در اقوام ریشه مشترک دارند؛ اقوام ترک ریشه های مشترک زیادی دارند، «پروفسورکافکاسیالی» در رابطه با منظومه ها و عاشق های ایران چندین جلد کتاب نوشته و منتشر کرده است، ریشه های مشترکی در بین منظومه خوانی در میان اقوام دیگر هم دیده می شود، در بین منظومه های کردها و ترک ها، ترک ها و فارس ها ریشه های مشترک زیادی وجود دارد، اگر سال های زیادی هم بر روی این موضوع کار شود هنوز جای کار دارد چون خیلی مبحث انسان محوری است.
تنوع مضمون روایت های منظومه ها در اقوام مختلف سبب نمی شود که این ها در نوع بیان با یکدیگر شباهت داشته باشند؟
اگر منظومه های قشقایی ها و شاهسون ها را تقسیم بندی کنیم، در ایل شاهسون ها هر عاشق روایت خودش را دارد، مثلا شاهسون ها که منظومه«اصلی و کرم» را روایت می کنند ساختاراصلی قصه یکی است ولی تزئینات توسط عاشق انجام می شود و موضوع خیلی مهم دیگر این است بداهه پردازی در موسیقی و بداهه پردازی که در شعر ارایه می دهند در نوع بیان هم طبیعتا بعضی مواقع شباهت هایی پیش می آید ولی این گستره خیلی ظریف تر است حتی می بینید در یک قوم بین دو عاشق بیان فرق می کند حالا ممکن است شباهت هایی بین عاشیق و دو قوم باشد، ولی آنچه که مال موسیقی منظومه های موسیقیایی است ان راوی بیان شخصی خود را دارد.
کارکرد منظومه خوانی چیست؟
عاشق های قشقایی در گذشته به سیاه چادرها می رفتند منظومه را مانند یک نمایش نامه اجرا می کردند در ان موقع سرگرمی های امروز نبوده است در فضای ایل مجموعه از نمایش موسیقی و شنیدن داستان بوده است حتی در همین زمان هم این کارکرد را می شود دید قشقایی یکی از اقوام ترک زبانی است که از اقوام ترک زبان دور است و تمام همسایگانش فارس هستند ولی بر اساس پژوهش های من و مادرم انجام دادیم عمده ترین عاملی که زبان ترکی برای قشقایی در حوزه فارس در عین پراکندگی مانده است همین منظومه های عاشق ها بوده است این منظومه ها سینه به سینه همانند یک دایره المعارف از نسلی به نسل بعد منتقل شده است.
آیا کارکرد آموزشی و تربیتی هم دارد یا تنها بیان روایتی به شکل موسیقیایی است؟
منظومه خوانی صد درصد کارکرد آموزشی و تربیتی داشته و هنوزهم دارد دلیل اش این است که عاشق ها و منظومه ها در چند شاخه تاثیر گذار بودند؛ ما منظومه های حماسی، تعزلی، عاشقان، حکمی و عرفانی داریم؛ ریشه کلمه «عاشق» «عشیق» است که یعنی پاکی و روشنایی، عاشق های شخصیت های روحانی بودند که مسایل تعلیمی و تربیتی را بیان‌می کردند و پند و اندرز می دادند و مسایل آموزشی و تربیتی یکی از رکن های مهم منظومه ها بوده است، در خیلی از مواقع نیاز بوده که قوم دفاعی از خودش داشته باشد جنبه های حماسی را ترویج می دادند، عاشقانه ها یکی از موضوعات جذابی در حوزه داستان و منظومه بوده و دربیان یک داستان عاشقانه پند و اندرز و شیوه های آموزشی نهفته بوده است.
لیلا ضامنی
شبستان
دیدگاهتان را بنویسید