جواد اسکندری؛ قوم قشقایی مظلوم است

مصاحبه: زهرا آقاجانی

قوم قشقایی با آداب و رسوم متنوع از وزنه های تاثیرگذار در عرصه های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی کشور بوده اند و در دشوارترین و حساسترین شرایط و موقعیت ها همواره شهامت، فداکاری و استقامت خود را به اثبات رسانده اند که از آغاز ظهور و تشکیل اتحادیه ایلی با تعامل و همزیستی با دیگر قومیت های ایران در انسجام و حفظ هویت ملی نقش مهمی ایفا کرده اند. این ایل دارای بزرگ مردان و زنانی بوده که نه تنها تاریخ آنها را نساخت بلکه تاریخساز شدند .

همین باعث شد فرزندان این ایل بخصوص نسل فعلی به چنین پیشینه تاریخی همیشه افتخار کنند و به خود ببالند و با غرور سرشان را بالا بگیرند و سعی کنند این نقش سیاسی، فرهنگی و هنری، اجتماعی و حتی اقتصادی در هیچ دوره ای از زمان کمرنگ نشود چون حیات این ایل به این نقش ها وابسته است و در طول تاریخ هم به تجربه ثابت شده که هر زمانی این نقش ها از دست رفت، دچار انشقاق درون ایلی و مورد سواستفاده قرار گرفتند.

معرفی جواد اسکندری

جواد اسکندری کارگردان و تهیه کننده فیلم های قشقایی یکی از آن نسل امروزی هاست که با بیان اینکه این تاریخ و این رسم و رسوم و این تنوع فرهنگی کار و توجه بسیاری را می طلبد زندگی روزانه این قوم بزرگ را خیلی زیبا به تصویر کشیده است. هرچند راهی که برای ثبت و حیات فرهنگی این قومیت کشیده شده کار راحت و بی دردسری نبوده ولی در این گفتگو نکات جالب توجه را به اشتراک می گذارد:

– در آغاز بفرمایید متولد چه سالی هستید و درکجا به دنیا آمدید؟

جواد اسکندری متولد یکم مرداد ۱۳۶۰ در فیروزآباد فارس به دنیا آمدم و از ترک های قشقایی شیراز هستم و در خانواده ای رشد کردم که هرچند سختی های زیادی را متحمل بودند ولی فضای زیست من مملو از رنگ و شعر و موسیقی بود، برادرم از شاعران شعر ترکی بود و از همان کودکی با هنر و ادبیات ترکی آشنا بودم.

– ریشه های هنر چگونه در ذهن شما شکل گرفت و چگونه به کارگردانی علاقمند شدید؟

از کودکی به هنر علاقه زیادی داشتم عاشق سینما بودم و فیلم زیاد می دیدم بخصوص فیلم هایی که تنالیته های رنگی و اتالوناژهای قوی داشتند از همان کودکی به حرکت دوربین ها که خیلی نرم سوژه را دنبال میکرد و لوکیشن های سرسبز که تداعی کننده زندگی عشایری بود و حتی حرکات بازیگران توجه میکردم، موسیقی کار می کردم و بطور ذاتی خط خوبی داشتم به یاد دارم که در دوران دبستان بخاطر خط خوبی که داشتم مواخذه شدم چرا که معلمم باور نمی کردند این خط خودم باشد.

اتفاق اصلی در زندگی هنری من وقتی افتاد که وارد دوره متوسطه شدم درتئاترهای مدرسه مقام آوردم و همان جا بود که به کارگردانی علاقمند شدم و تمام اوقاتم شده بود فیلم و تئاتر و حس میکردم می توانم. در همان دوران آثارهایی که می دیدم تحلیل و نقد میکردم و در ذهنم بازسازی و مجسم می کردم. به یاد دارم یکی از اقوام وقتی علاقه من را دید گفت: جوادجان شما که به فیلم و تئاتر علاقه داری بهتر نیست از طریق علمی این مراحل را طی کنی و رشته هنر را انتخاب کنی. در آن زمان از رشته هنر اطلاع نداشتم و همان گفته موجب شد که من رشته هنر را انتخاب کنم و سپس کارشناسی و کارشناسی ارشد کارگردانی از دانشگاه تهران و سپس موفق به اخذ دکترای کارگردانی در این رشته شدم.

– کارگردانی را از چه زمانی بصورت جدی دنبال کردید؟ از اولین تجربه های کارگردانیتان بگویید.

کارم را با مستند آغاز کردم، کلا علاقه زیادی به مستند دارم وقتی مستندی خلق می شود احساس میکنم که یک زندگی بازسازی شده و جان می گیرد و از این لحاظ حس خوبی دارم. اولین مستند خود را با نام اویان در سال ۱۳۸۲ با موضوع زلزله بم به پیشنهاد یکی از دوستان شروع کردم که خاطرات تلخی را دربرداشت.

– شنیده ام که شما صرفا به فیلم قشقایی نپرداختید و کارهای دیگر هم انجام دادید؟

بله، قبل از آمدن به شیراز و ساخت فیلم هایی با مضمون قشقایی مستند و فیلم های دیگری از جمله گوزن شیشه ای در سال ۱۳۸۵، آینه در سال ۱۳۸۶، فیلم نماز حاجت در سال ۱۳۹۰ که برنده جایزه شد و همان سال فیلم آوای زمین، سال ۱۳۹۱ فیلم از طلوع تا غروب که اولین کار من با موضوع قشقایی بود و زندگی روزانه صبح تا غروب یک خانواده عشایر را به تصویر می کشید، در سال ۱۳۹۵ فیلم سنگرسازان بی سنگر که مربوط به دفاع مقدس بود و به سفارش جهاد نصر فارس ساختم و فیلم خاک راه در سال ۱۳۹۶ یک کار داستانی بود که در بم و شیراز فیلمبرداری شد و بعد آن از تهران رهسپار شیراز شدم و فیلم های قشقایی کلید خورد.

– فیلم نماز حاجت راساختید که جایزه اول را هم گرفت؟

فیلم نماز حاجت در سال ۱۳۹۰ برای برنامه باز باران شبکه فارس به کارگردانی و تهیه کنندگی حمید هاشم زاده بود که جایزه گرفت و تقدیر شد.

– سرانجام از تهران رهسپار شیراز شدید و فیلم های قشقایی را شروع کردید؟

بعد از سال ۱۳۹۶ و بعد از ساخت فیلم تلویزیونی خاک راه به خاطر یکسری مشکلات ساخت فیلم را متوقف کردم و بعد از دوسال سکوت کاری در سال ۱۳۹۸ تصمیم گرفتم به استان خودم فارس برگردم و از فرهنگ و هنر ایل بزرگ قشقایی فیلم بسازم.

– جه شد که وارد حوزه ساخت فیلم قشقایی شدید؟

همیشه بر این باور بودم که این قوم مظلوم واقع شده قومی که نه استانی دارد نه شبکه ملی، قومی که ۶ میلیون جمعیت در کشور دارد، قومی که ۳۰۰۰ شهید تقدیم نظام اسلامی کرده و اولین شهید زن از این قوم با شهامت بوده، قومی که شکوه بریتانیای کبیر را به سخره گرفت و هنوز که هنوز است از نام قشقایی تنش به لرزه می افتد و جایی که فرهنگ زیبای و هنرهای دستی زنان ایلم در جای جای دنیا نام برده میشود در کشور خودش محجور است و چون شعله های آتش رو به خاموشی است.

در آن سوی دنیا از اسم قشقایی برای خودروهایشان به نماد چالاکی، هوشمندی استفاده می کنند ولی بعضی فرهنگ و پوشش او را بی اطلاع در رسانه ملی به نام اقوام دیگر معرفی می کنند در حالی که طراح انگلیسی از زندگی کوچ نشینی و پوشش زیبای ایلم که الهام گرفته از طبیعت است بهره می برد و قشقایی را یکی از مهمترین ایلات ایران و خاورمیانه معرفی می کند.

– فضای ایل چگونه بود و مطالعات و تحقیق شما در مورد ایل قشقایی به چه شیوه ای شکل گرفت؟

فضای ایل را گرچه زندگی نکردم ولی عاشقانه لحظه لحظه آن را تحقیق و لمس کردم، چندین ماه در کنارشان زندگی کردم تا خدایی نکرده کوچکترین اشتباهی در کارم رخ ندهد. قطعا اگر بخواهم در مورد عشایر قشقایی مطالعه کنم بدون شک باید مطالعه را در منطقه ی فارس آغاز می کردم زیرا این منطقه از آغاز دوران اسلامی و حتی قبل از آن عشایرنشین بوده و ایلات و عشایر در آن زندگی میکردند، پس به چادرها می رفتم با بزرگان ایل صحبت میکردم از رسم و رسومات و فرهنگ ها می پرسیدم، کتاب در مورد قشقایی ها زیاد می خواندم:کتاب قشقایی های ایران اثر پرفسور لوئیزبک، سیه چادرها اثر منوچهرکیانی که نگاه من را تغییر داد، اگر قره قاج نبود از استاد محمدبهمن بیگی و…. همچنین کانون فرهنگی اوجاق به مدیریت جناب آقای اسماعیل موسی لو و سرکار خانم حقیقت که واقعا دلسوزانه حمایت و کمک کردند.

– فیلمی در مورد قشقایی ساختید که ادای دینتان به قشقایی باشد؟

هم اکنون در حال پیش تولید سریال کوچ عاشقانه یک سریال ۳۰ قسمتی داستانی و اجتماعی هستم که مطمئنم تمام انتظارات من را برآورده خواهد کرد و انشالا ادای دین من به ایلم خواهد بود.

– انتخاب بازیگران و عوامل چگونه و بر چه اساسی صورت میگرفت؟

وقتی قرار است فیلمی ساخته شود کارگردان و دیگر عوامل تصمیمگیر باید بگردند و مناسبترین گزینه را برای بازی در نقش های آن فیلم با توجه به ۴ سطح : شخصیت حقیقی، شخصیت داستانی، مهارت و شمایل حرفه ای انتخاب کنند اما چون فیلم های من به زبان ترکیست و کسی که انتخاب میشود علاوه بر آن ۴ سطح باید قشقایی را از نزدیک دیده و لمس کرده باشد بیشتر از بچه های قشقایی و یا کسانی که با قشقایی ها آشنایی داشتند و همچنین مهارت بازیگری داشتند تست میگرفتم و بهترین ها انتخاب می شدند. ولی در سریال جدید که در حال پیش تولید است سعی دارم از چهره های بنام و معروف سینما که قشقایی هستند، استفاده کنم.

– لوکیشن چگونه انتخاب می شد و امکانات چگونه بود؟

طراحی و انتخاب صحنه، لوکیشن و زمان فیلم یکی از نکات مهم و ویژه برای ساخت فیلم هایم بود، به همین دلیل یک دوربین برداشته و در حواشی شهر سمیرم و شیراز میگشتم چند گزینه در نظر میگرفتم و از هر زاویه عکس میگرفتم تا با صحنه آشنا شوم. ابعاد فضا، هزینه یا قوانین استفاده از ان صحنه، امکانات صحنه، همچنین رفت و آمد افراد متفرقه همه باید ارزیابی میشد گاهی اوقات هم از مناطق بومگردی عشایر استفاده میکردم همه توجه و دقت به این خاطر بود که موقعیت جغرافیایی و سکونتگاه بخش اصلی داستان است.

– فیلم آتا چه مضمونی داشت و چگونه ساخته شد؟ طرح اولیه فیلم واقعی بود یا تمام فیلم بطور ذهنی درآمد؟

استارت فیلم اتآا در سال ۱۳۹۹ زده شد، آتا در ترکی به معنی پدر است و موضوع فیلم در مورد پدری بود که دو فرزند به نام آیناز و دومان داشت که همسر او وقتی آیناز را بدنیا یاود فوت میکند بعد از آن پدر با هر سختی و مشقتی دو فرزند خود را بزرگ می کند، دومان به جبهه می رود و مفقودالاثر می شود، پدر تا لحظه مرگ چشم انتظار پسرش دومان می ماند و هیچگاه برنمی گردد ولی پدر تا لحظه مرگ هر که را می بیند می پرسد پسرم نیامد؟
طرح اولیه فیلم و نوشتن فیلمنامه بطور ذهنی و از خودم بود. که در اسفند ۱۳۹۹ در روز پدر از شبکه سراسری دو پخش شد.

– فیلم چله فیلم دوم شما در مورد قشقایی است، چه مضمونی داشت ؟

فیلم چله که یکی از آداب و سنن و باورهای اجتماعی کهن ایلی است که مردم ایل قبل عید نوروز و تقریبا در نیمه دوم زمستان که حدود ۴۵ روز از زمستان گذشته انجام می دهند به نمایش گذاشته شده است. این فیلم در اسفند ۱۳۹۹ از شبکه سراسری دو پخش شد.

– فیلم بایرام فیلم دیگری است که به رسم و رسومات قشقایی ها پرداخته، چه مضمونی داشت ؟

فیلم بایرام که در زبان ترکی به عید گفته می شود در مورد عید نوروز است . نووز روز اول بهار روز تولد و بازآفرینی طبیعت، روز شادی و سرور است . ایل بزرگ قشقایی هم در این روز با رسم و رسومات زیبای خود به استقبال نوروز می روند.

– به فیلم سینمایی در مورد قشقایی فکر می کنید؟

زیاد به فیلم سینمایی فکر نمیکنم و در حال حاضر بیشتر علاقمندم که بصورت مجموعه سریالی کار کنم.

– فیلمنامه هم نوشتید؟

فیلمنامه همه فیلم هایی که ساختم با خودم بود.

– قشقایی از همان ابتدا دغدغه بود میل به آن از کجا آغاز شد؟

میل به قشقایی و اصلت ان در همه قشقایی ها از زمان کودکی وجود دارد، درست است که خیلی از ما قشقایی ها عشایر نیستیم و شهرنشین شدیم و در جای جای ایران سکونت داریم ولی اصالت خود را به بهای جان پاس می داریم چرا که اصالت و غیرت از ویژگی های غیور مردان اصیل قشقایی است. قشقایی ها ستم ها دیدند، جفاها کشیدند ولی در هر زمان شیرمردان و شیرزنانی را تقدیم جامعه کردند چه در بحث سیاسی که صولت الدوله و همسرش خدیجه بی بی بود چه در زمینه آموزش و پروش که محمدبهمن بیگی بود که از تبار اندیشه و مهر بود و چه زمینه موسیقی که فرود گرگین پور و برادرش فرهاد و همسرش افسانه جهانگیری که در عرصه موسیقی از خوبان و نخبگان بودند.
ولی فکر ساخت فیلم قشقایی از کتاب سیاه چادرهای منوجهرکیانی جرقه خورد، وقتی کتاب را میخواندم ایده های ساخت فیلم هایم از جلوی چشمانم رد میشد.

– فیلم ها چه مراحلی را برای نمایش طی کردند؟ از ایده تا اجرا در چه پروسه زمانی طی شد؟

ساخت فیلم اگرچه کار تیمی است و نیاز به سعی تک تک عوامل فیلم دارد ولی اولین قدم ایده اصلی داستان بود که طرح اولیه فیلمنامه نوشته می شد، مرحله بعد بودجه موردنیاز بود که ارزیابی می شد، مکان فیلمبرداری انتخاب بازیگران و عوامل فیلم مرحله بعد بود و سپس فیلمبرداری آغاز می شد و درنهایت نوبت به مونتاژ، صداگذاری و موسیقی فیلم می رسید که در مرحله آخر واسنجی می شد تا فضا و تصاویر و صدا هماهنگی لازم را داشته باشد، و در نهایت ساخت فیلم به پایان می رسید.

– اگر نکته خاصی ناگفته مانده است در پایان بفرمایید؟

کوچ نشینی کهن ترین شیوه زیست بشر است که پابرجا بودن آن تا عصر حاضر بزرگترین جاذبه چه در معیشت و گردشگری شده و همین شیوه سبب شده ایلات و عشایر ، دیدنی ترین جاذبه عصر تکنولوژی لقب بگیرندو همیشه تلاش کردند طی قرن ها و سال ها سنن و آداب و رسوم گذشته از جمله زبان، موسیقی، غذاهای محلی، صنایع دستی، رقص و لباس های محلی به همراه آیین های به جا آوردن جشن ها و مراسمات خود را حفظ کنند. سعی من همیشه برآن بوده که همچون گذشتگان فرهنگ سیاه چادرهای ایلم را احیا کنم تا همه قشقایی ها در جای جای دنیا به خاطر قشقایی بودنشان فخر بفروشند و به نام ایل افتخار کنند.