فعل تاکیدی در لهجه های زبان ترکی

شاعران و نویسندگان ادوار گذشته ، نوعی فعل تاکیدی با ساختار یکسان ، بعد از فعل امر می آوردند که قصدشان تمرکز و تاکید بر انجام عملی بوده است .

در داستان « تپه گؤز » از داستانهای دده قورقود ، در جایی میخوانیم :
« آغ ساققالو بابانؽ آغلاتماغیل ، آغ بیر چکلو آنانؽ بوْزلاتماغیل »
بعد از آغلاتما و بوْزلاتما ، « غیل » برای تاکید آمده است .
یعنی :
پدر ریش سفیدت را نگریان و مادر گیس سفیدت را نرنجان .

در داستان دلی دومرول میخوانیم :
« آلورسان ، ایکیمیزون جانؽنؽ بیله آلغیل ، قورسان ایکیمیزون جانؽنؽ بیله قوغیل »
بعد از فعل آل و قو « غیل » آمده
یعنی : اگر میگیری جان هردو مان را بگیر و اگر زنده میگذاری ، هردومان را زنده بگذار ،

ابوالغازی در شجره ی تراکمه چنین مینویسد :
« کاروان گئتدی کوْپ گئج قالدین یوْلغا گیرگیل »
بعد از فعل گیر ، « گیل » برای تاکید آمده است .
یعنی :
کاروان همه رفت و تو دنبال ماندی ، راه بیفت
یا در جای دیگر مینویسد :
« اوْل قازانؽن دوْولتینه ، دعا قیل گیل »
در اینجا هم بعد از قیل « گیل» آمده است .
یعنی :
برای دولت قازان ، دعا کن !

فعلهای « قیل و گیل » در لهجه ی قشقایی به صورت « گین و گینن » به کار رفته
ماذون شاعر قشقایی در یک دوبیتی چنین میسراید :
« ایچ باده یی غم اه ویندن کؤچ گینن
چیخ قفسدن پر و بالؽنگ آچ گینن
تا قدح دۆلو دور ایچیرد ایچ گینن
باده لئیلام اوْلور قالاندان سوْرا »
در اینجا شاعر بعد از افعال امر کوْچ ، آچ و ایچ ، « گینن » را آورده است

گینن و گیل و غیل هر سه از افعال تاکیدی هستند که پس از همه ی افعال امر ، برای جلب نظر و تاکید می آمدند . این افعال امروزه دیگر به کار نمیروند .

پژوهشگر : الیاس بهرامپور ( لاچچؽن )