هما بی بی صولت قشقایی در گذشت
اتیمولوژی کاربردی ، بخش ۲ صفحه ۱
شعر این مبحث « گۆمۆش آغچا »
۱- منیم کؤیلۆم ، قوْوغالی بیر دریا ،
سنینگ یادونگ ، بیر گۆمۆش آغچا ،
گزر یادونگ ، باش باشا ، بوردا ،
منیم کؤیلۆم ، نازلی دلبر اوْتراغی .
منیم : من ضمیر + ی پسوند + م پسوند مالکیت
کؤیلۆم : کؤیل ( دل ، قلب ) + و پسوند کمکی + م پسوند مالکیت
قوْوغالی : پر آشوب ، صفت نسبی / قوْو : درختی با ساقه های انبوه + غا پسوند اسم ساز + لی پسوند صفت نسبی
بیر : واحد شمارش
دریا : اسم
سنینگ : سن ( تو ) + ی پسوند کمکی + نگ ضمیر
یادونگ : یادت / یاد + و کمکی + نگ ضمیر
گۆمۆش : نقره
آغچا : سکه ی نقره / آغ : سفید + چا ( جا ) پسوند تصغیر و تحبیب
گزر : میگردد ، فعل آینده نزدیک / گز : فعل امر ، بگرد + ار پسوند فعل آینده
یادونگ : یاد + و کمکی + نگ ضمیر
باش باشا : قید تکرار ، پی در پی
بوردا : اینجا ، قید مکان
نازلؽ : نازنین / ناز + لی پسوند صفت نسبی
دلبر : صفت فاعلی فارسی
اوتراغی : اوْتراق : محل اقامت + ی پسوند مضاف الیه
اوْتوراق : اوْتور ، فعل امر + اق پسوند قید مکان
در مصرع اول ، کؤیل به دریا ، در مصرع دوم ، یاد به آغچا تشبیه شده است . در مصرع سوم صنعت تشخیص ( جان بخشی ) برای یاد به کار رفته
۲- کؤیلۆمۆنگ دریاسی سخت توفان دور
دؤشۆمۆنگ دریاسی ، آتشفشان دور ،
قایغی یا دۆشمۆش گؤر نه طغیان دور ،
گؤر نه تلاطوما دۆشمۆش گؤنگۆلوم !
کؤیلۆمۆنگ : کؤیل : دل ، قلب + و کمکی + م ضمیر + و کمکی + نگ ضمیر
دریاسؽ : دریا + س پسوند کمکی ( میانجی ) + ی پسوند مضاف الیه
سخت : قید
توفان : باد شدید ، از بن توف : توخالی ، پوشالی / توفال ، به معنی توخالی نیز از این بن ساخته شده
دور : هست + فعل اسنادی
دؤشۆمۆنگ : دؤش : سینه + و کمکی + م ضمیر + و کمکی + نگ ضمیر
آتشفشان : اسم مرکب فارسی
قایغی یا : به غم / قای : غم + غؽ پسوند اسم + ی کمکی + ا پسوند حرف اضافه ( به )
دۆشمۆش : فعل ماضی نقلی ، افتاده / دۆش : فعل امر ، بیفت + مۆش ، پسوند صفت مفعولی
گؤر : فعل امر ، ببین
نه : بخشی از قید تعجب ( نه جور ، نه طور )
طغیان : مصدر عربی
تلاطوما : تلاطم ، مصدر عربی + ا پسوند حرف اضافه ( به )
گؤنگۆلۆم : گؤنگۆل : دل ، قلب + و کمکی + م ضمیر
در مصرع اول کؤیل به دریای طوفانی ، در مصرع دوم دؤش به دریا و آتشفشان تشبیه شده . در مصرع چهارم دل مانند کشتی به تلاطم افتاده
۳- بیر گؤزل گؤردۆم قشقایی ائلینده ،
سوْوداسونا دوشدۆم دالغاسی قیوینده ،
بیر نظر سالدوم دریاسی قی یینده ،
نه بیر ایشینتی نه بیر سوسقو گؤردۆم من .
گؤزل : صفت نسبی ، زیبارو / گؤز + – ل پسوند صفت ساز
گؤردۆم : فعل ماضی ، دیدم / گؤر : فعل امر ، ببین + د پسوند ماضی + و کمکی + م ضمیر
قشقایی : قاشقایی / قاش : ابرو ، پیشانی + قایی : محکم
ائلینده : ائل + ی پسوند مضاف الیه + ن کمکی ( میانجی ) + ده پسوند حرف اضافه ( در )
سوْوداسونا : به عشقش / سوْو : سئو : فعل امر ، بخواه + س کمکی + و پسوند مضاف الیه + ن کمکی ( میانجی ) + ا پسوند حرف اضافه
دۆشدۆم : فعل ماضی افتادم / دۆش : فعل امر ، بیفت + د پسوند ماضی + و کمکی + م ضمیر ( شناسه )
دالغاسؽ : موجش / دا : پشت ، کمر + غا پسوند اسمی + س پسوند کمکی + ی پسوند مضاف الیه
قیوینده : در چرخشش / قیو : چرخش + ی پسوند مضاف الیه + ن کمکی + ده حرف اضافه ( در )
نظر : مصدرعربی ، نگاه
سالدوم : فعل ماضی ، انداختم / سال : فعل امر ، بینداز + و کمکی + م ضمیر ( شناسه )
دریاسی : دریایش / دریا + س کمکی + ی پسوند مضاف الیه
قی یینده : در کنارش / قی : کنار + ی کمکی + ی پسوند مضاف الیه + ن کمکی + ده پسوند حرف اضافه
نه : پیشوند نفی فعل گؤردۆم
ایشینتی : نور کم ، ایش + اینتی پسوند تصغیر / ایش : نور / ایشق : نور ،/ ایشیق : نور
سوسقو : سکوت / سوس : شل با ضم ش سست + قو پسوند اسم
از این بن کلمه ی « سوسه » نیز ساخته شده به معنی درز ، شکاف ، اهمال
در مصرع دوم سوْودا به دریا تشبیه شده
۴- کؤیلۆمۆ وئردیم ، نازونؽ آلدوم ،
ایشقینگ توْوغونی ، بوْینوما سالدوم ،
دریای ایشقینده ، چوْخ موددت قالدوم ،
منیم کؤیلۆم شوخ گؤزللر دوسساغؽ .
کؤیلۆمی : دلم را / کؤیل + و کمکی + م ضمیر + ی پسوند مفعول
وئردیم : فعل ماضی ، دادم / وئر : فعل امر ، بده + د پسوند ماضی + ی کمکی + م ضمیر
نازونی : نازش را / ناز + ن کمکی + ی مفعولی
آلدوم : فعل ماضی ، خریدم / آل : فعل امر ، بخر + د پسوند ماضی + و کمکی + م ضمیر
ایشقینگ : ایشق : نور + ی مضاف الیه + نگ ضمیر
توْوغونی : طوقش را / توْو : چرخش + ق پسوند اسمی + و کمکی + ن کمکی + ی مفعولی
بوْینوما : به گردنم / بوْین + و کمکی + م ضمیر + ا پسوند حرف اضافه
سالدوم : فعل ماضی ، آویختم / سال : بیاویز + د پسوند ماضی + و کمکی + م ضمیر
دریای ایشقینده : ترکیبی فارسی ، دریا + ی نشانه ی ترکیب + ایشق + ی مضاف الیه + ن کمکی + ده پسوند حرف اضافه
چوْخ : قید مقدار ، بسیار
موددت : مدت عربی
قالدوم : فعل ماضی ، ماندم / قال : فعل امر ، بمان + د پسوند ماضی + و کمکی + م ضمیر
شوخ : صفت ، شاد ، سرحال
گؤزللر : صفت ، زیبارویان / گؤز : چشم + -ل پسوند صفت ساز + لر پسوند جمع
دوسساغی : زندانی / دوتساغی : دوت : فعل امر ، بگیر + ساق پسونداسم + ی پسوند مضاف الیه
در مصرع دوم عشق به طوق تشبیه شده
در مصرع سوم عشق به دریا ، در مصرع چهارم دل را در زندان زیبارویان میبیند
«عشق همان ایشق است ، عشق نوری است که به قلب میتابد »
۵- هاچان اوْلار چیخه گۆنۆم افقدان
سارؽشا نغمه اینن ، شفقدن ،
دوْلدورا جامی ، نوردان ایشیقدن ،
بیر موددت قایغؽسؽز دینجله یم نوردا .
هاچان : قید پرسش ، کی
اوْلار : آینده نزدیک ، میشود / اوْل : فعل امر ، شو + ار پسوند فعل
چیخه : مضارع التزامی ، خارج شود / چیخ : فعل امر از اضداد ، در دو حالت کاربرد دارد :خارج شو ، بیرون آی + ه پسوند مضارع التزامی
گۆنۆم : خورشیدم : گۆن + و کمکی + م ضمیر
افقدان : از افق / افق + دان پسوند حرف اضافه
سارؽشا : فعل مضارع التزامی ، چرخ بزند / سار : بپیچ / سارؽ : فعل امر بپیچ / ساریشا : مصدر سارؽش + ا پسوند التزامی
نغمه اینن : نغمه + اینن حرف اضافه( با )
شفقدن : از شفق / شفق : سرخی آسمان + دن حرف اضافه ( از )
دوْلدورا : فعل مضارع التزامی ، پرکند / دوْل : فعل امر لازم ، پرشو ، دول یا دلو : ظرفی که با آن آب میکشند / دور پسوند فعل امر متعدی / دوْلدور : پرکن + ا پسوند التزامی
جامی : جام را / جام + ی مفعولی
نوردان : از نور / نور + دان
ایشیقدن : از نور / ایشیق + دن
قایغؽسؽز : بدون تشویش و درد / قای : درد + غی پسوند اسم + سؽز پسوند نفی
دینجله یم : مضارع التزامی ، بیاسایم / دینج : راحت + له پسوند فعل امر + ی کمکی + م ضمیر
نوردا : در نور / نور + دا حرف اضافه
در مصرع اول ، گۆن استعاره از محبوب در مصرع دوم نور و ایشیق به باده تشبیه شده
۶- آمما حئیف اوْلور ، دایم بو دریا
توْولاما دالغا دور ، باش باشا ،
گۆمۆش آغچا قرغ اوْلار بوردا ،
ده یر کؤنگولا قوملاغا داشا .
آمما : قید شک و تردید
حئیف : دریغ
اوْلور : اوْلار ، میشود / اوْل : فعل امر ، شو + ار پسوند آینده
دایم : داییم ، همیشه / دای : فعل امر ، تکیه ده + یم پسوند قید
از بن « دای » ، کلمات دایا ( دایه ) ، دایی ساخته شده به معنی تکیه گاه ، پشتیبان
دایاق : تکیه گاه
توْولاما : گرداب / توْو : چرخش + لا پسوند فعل امر + ما پسوند اسمی
قرغ : غرق عربی
ده یر : فعل آینده نزدیک ، برخورد میکند
/ ده ی : فعل امر ، مماس شو ، برخورد خفیف کن + ار پسوند آینده
کؤنگولا : به قطعه سنگ بزرگ / کوْنگ یا کوْم یا قانگ : توده ، تلنبار ، گرد
از این بن « کؤممج » : نان بسیار ضخیم و گرد / « قانگال » : نخ گلوله شده و گرد / « قره قانقیز ، قره قوْنگوز » : سوسک سیاه گرد ساخته شده
قوملاغا : به ماسه زار ، به شنزار / قوم + لاغ پسوند مکان + ا پسوند حرف اضافه
داشا : به سنگ / داش + ا پسوند حرف اضافه
الیاس بهرامپور ( لاچچؽن )
دیدگاهتان را بنویسید