هما بی بی صولت قشقایی در گذشت
الیاس بهرامپور | زبان ترکی زبانی قایم به ریشه است . با شناخت ریشه و پسوند ، میتوانیم کلمات جدید بسازیم و یا کلمات ساخته شده را تجزیه کنیم .
در اولین اقدام در این راه ، شعر « یئتیشمیش باده لر » ، سروده ی خودم را بررسی میکنم .
یئتیشمیش باده لر
بیت ۱
بولونماز بیر محرم سؽرداش ، سؤیله یم یارا ،
تاپولماز بیر دۆزگۆن دارمان ائیله یم چارا .
بولونماز : یافت نمیشود / بول : فعل امر ، بیاب + « ون » پسوند فعل امر / بولون : پیدا شو +« ماز » پسوند صفت مشبهه و نفی فعل / فعل مثبت آن « بولونار » است : یافت میشود
بیر : صفت شمارشئ
محرم : رازنگهدار
سیرداش : همراز ، سیر ( سر ، راز ) + « داش » پسوند همسانسازی
سؤیله یم : بیان کنم / سؤی : تلفظی دیگر از سؤز ( سخن ) +« له » پسوند فعل امر + « ی » پسوند کمکی + م ضمیر ( شناسه ی فعل )
یارا : به یار / یار + « ا » پسوند حرف اضافه به معنی « به »
تاپولماز : یافت نمیشود / تاپ : فعل امر متعدی بیاب + « ول » پسوند فعل امر لازم ( تاپول : پیدا شو ) + « ماز » پسوند صفت مشبهه و نفی فعل / فعل مثبت آن میشود تاپولار : یافت میشود
دۆزگۆن : راستین ، واقعی / دۆز + « گۆن » پسوند صفت مبالغه
دارمان : اسم
ائیله یم : انجام دهم / ائیله + ی پسوند کمکی + م ضمیر ( شناسه )
چارا : علاج
۲ –
هئچ چاتماز مستطاب قوللوغا ، عاشقؽنگ سؤزی ،
مستدام لوطفونگوز ، شاید کی ، یئتیره جارا .
هئچ : قید استفهام
چاتماز : نمیرسد / چات : فعل امر لازم ، برس + ماز پسوند صفت مشبهه و فعل نفی ، بر عکس آن میشود چاتار : میرسد
مستطاب : صفت مفعول عربی
قوللوغا : به خدمت / قول : برده ، غلام + « لوق » پسوند صفت مفعولی / قوللوق : محضر ، خدمت +« ا » پسوند حرف اضافه
عاشقینگ : عاشق + « ی » پسوند کمکی + نگ شناسه فعلی یا ضمیر
سؤزی : سخنش / سؤز + ی پسوند مضاف الیه / عاشقؽنگ سؤزی : سخن عاشق
مستدام : صفت مفعولی عربی
لوطفونگوز : لطف شما / لطف + و پسوند کمکی + نگ پسوند ضمیر + «وز» پسوند جمع ضمیر
شاید : قید شک
کی : حرف ربط
یئتیره : برسد / یئت : فعل امر اول ، برس / یئتیر : فعل امر دوم : برس + « ه » پسوند ضمیر سوم شخص مفرد
جارا : به فریاد / جار + ا پسوند حرف اضافه
در مصرع دوم برای لطف ، صنعت تشخیص ( جان بخشی ) به کار رفته
۳ –
گؤتۆرمۆش : برداشته است / گؤتۆر : فعل امر ، بردار + مۆش پسوند صفت مفعولی
گۆل : گل
اۆزدن : از صورت / اۆز + دن پسوند حرف اضافه
یاشماق : روبند / یاش : اشک ، نم + ماق پسوند اسم ساز
در اینجا صورت به گل تشبیه شده و تشخیص نیز به کار رفته : گل نقاب را از رو برمیدارد
قوْنچالار : غنچه ها / قوْنج : فعل امر گرد کن ، بفشار / قۆنچا : قوْنجا : قوْنج + ا پسوند اسم ساز / لار : پسوند جمع
باهار : باه از ادات تحسین و ستایش + ار پسوند اسم ساز
یئتیشمیش : رسیده است , ماضی نقلی / یئت : فعل امر اول ، برس/ یئتیش : برس ، فعل امر دوم ، یئت + یش پسوند فعل امر مجدد
میش : پسوند صفت مفعولی
باده لر : میها / باده + لر پسوند جمع
گل : فعل امر لازم ، بیا
گتیر : فعل امر متعدی ، بیاور
گؤینۆمی : دلم را / گؤین : دل ، قلب + و پسوند کمکی + م ضمیر + ی پسوند مفعولی
آرا : فعل امر متعدی ، آرایش کن
۴-
اوْینایار یئل لر ، افسیلر تئل لر ، آغ اۆزده ساقی !
بیر داراق چک نئله ، سوسنی سونبولدان آرا !
اوْینایار : فعل مضارع ، بازی میکند / اوْینا : فعل امر ، بازی کن + ی پسوند کمکی + ار پسوند مضارع
یئل لر : بادها / یئل + لر پسوند جمع
افسیله ر : افشان میشود / افسیل + ه ر پسوند مضارع
تئل لر : زلفها / تئل + لر پسوند جمع
آغ : سفید ، صفت
اۆزده : در صورت / اۆز + ده پسوند حرف اضافه
ساقی : صفت فاعلی عربی ، در اینجا نقش منادا را دارد
در مصرع اول باد میرقصد ، صنعت تشخیص به کار رفته
داراق : شانه / دارا : فعل امر + ق پسوند اسم ساز
چک : بکش ، فعل امر
تئله : به زلف / تئل + ه پسوند حرف اضافه
سوسنی : سوسن را / سوسن + ی پسوند مفعولی
سونبولدان : از سنبل / سونبول + دان پسوند حرف اضافه
سوسن و سنبل ، استعاره از زلف هستند
آرا : فعل امر متعدی ، جدا کن
۵-
اؤرۆگله ر تئل لرینگ گؤزۆمی ، واخمده چمده ،
گوزلرینگ آسموشدور گوناهسؽز گؤینۆمی ، دارا .
اؤرۆگله ر : به بند میکشد / اؤر : هؤر ، فعل امر ، بباف / اؤرۆگ : هؤرۆگ ، صفت مفعولی ، بافته شده / هؤرۆگله : فعل امر دوم ، هؤرۆگ + له پسوند فعل ساز ، ببند
تئل لرینگ : نئل + لر + ی پسوندکمکی + نگ پسوند ضمیر
گؤزۆمی : چشمم را / گؤز + و پسوند کمکی + م پسوند ضمیر + ی پسوند مفعولی
واخمده : در پیچ و تاب / وا : پیشوند تکرار + خم + ده پسوند حرف اضافه
چمده : در محل خمیده ، چم + ده پسوند حرف اضافه
در اینجا صنعت تشخیص به کار رفته : زلف چشم را به بند میکشد
گؤزلرینگ : چشمانت / گؤز + لر پسوند جمع + ی پسوند کمکی + نگ پسوند ضمیر
آسموشدور : فعل ماضی نقلی آویخته است / آس : فعل امر ، بیاویز + موش پسوند صفت مفعولی + دور پسوند تاکید
گوْناهسؽز : بیگناه / گوناه + سؽز پسوند نفی
گؤینۆمی : دلم را / گؤین + و پسوند کمکی + م پسوند ضمیر + ی پسوند مفعولی
دارا : به دار / دار : چوب اعدام ، قد و قامت
در مصرع دوم ایهام به کار رفته : دار دو معنی دارد معنی نزدیک که چوبه ی دار است ؛ خواننده ابتدا به این امر توجه میکند . معنی دیگر و دور قد و قامت است . یعنی که چشمانت قلبم را وابسته ی قامتت کرده است .
۶-
دردیمینگ دارمانؽ ، بال اینان نار ده ییل ،
بیر نئچچه ماچ ، قریشدیر قیزا ، دؤشۆنگده قارا .
دردیمینگ : دردم / درد + ی پسوند کمکی + نگ پسوند ضمیر
دارمانؽ : دارمان + ی پسوند مضلف الیه
بال اینان : بال : عسل + اینان : « و » حرف ربط است و باید از کلمه ی ماقبل خود جدا نوْشته شود
نار : انار
ده ییل : ده گیل ، نیست
گؤزل : زیبارو / گؤز : چشم + ه ل پسوند صفت ساز ، در اینجا منادا است
نئچچه : قید استفهام ، چند
ماچ : اسم
قریشدیر : قارؽشدؽر ، فعل متعدی ، مخلوط کن / قارؽش : فعل لازم ، مخلوط شو + دیر پسوند فعل متعدی ساز
قیزا : منادا ، ای دختر / قیز + ا پسوند ندا
دؤشۆنگده : در سینه ات / دؤش : سینه + و پسوند کمکی + نگ پسوند ضمیر + ده پسوند حرف اضافه
قارا : به برف ، قار + ا پسوند حرف اضافه
در اینجا تشبیهی به صورت مستتر آمده است . سینه به عسل ، انار و برف تشبیه شده است .
۷-
قالموشدور لاچچؽنینگ شعری ، دونیادا یادگار ،
چالموشدور نغمه لر بولبولا ، که یلیگه ، سارا .
قالموشدور : ماضی نقلی ، مانده است / قال : بمان + موش : پسوند صفت مفعولی + دور : پسوند تاکید
لاچچؽنؽنگ شعری : شعر لاچچؽن / لاچچؽن : پرنده ای شکاری ، تخلص شاعر + ی پسوند کمکی + نگ پسوندضمیر
شعری : شعرش / شعر + ی پسوند مضاف الیه
دونیادا : در دنیا / دونیا + دا پسوند حرف اضافه
یادگار : اسم مصدر فارسی
چالموشدور : ماضی نقلی ، نواخته است/ چال : فعل امر ، بنواز + موش پسوند صفت مفعولی + دور پسوند تاکید
نغمه لر : نغمه ها / نغمه + لر پسوند جمع
بولبولا : به بلبل / بولبول + ا پسوند حرف اضافه
که یلیگه : به کبک / که یلیگ + ه پسوند حرف اضافه
سارا : به سار / سار + ا پسوند حرف اضافه
الیاس بهرامپور ( لاچچؽن)
دیدگاهتان را بنویسید